Mantıklı ve Akıcı Yazmanın İki Temel Anahtarı
Yazma sorununun çözümü
Öğrencimin sorusu üzerine ona bir cevap hazırlarken şunu fark ettim: Bu problem aslında genel bir sorun olduğu için cevabımı sizlerle de paylaşmak istedim.
Video formatında izlemek için tıklayınız:
Problem
Öğrencim şöyle diyor:
Eskiden yazma becerim çok iyiydi fakat bir hastalık ve ameliyat geçirdikten sonra şöyle bir sıkıntı yaşamaya başladım:
• Her gün yazı yazıyor ama kelime dağarcığı konusunda ciddi sıkıntı yaşıyorum.
• Bir diğer problem ise yazdığım cümlelerin mantık çerçevesinde olmaması. Yani paragraflar yazıyorum ancak argümanlar ve örnekler birbirini desteklemiyor, konudan kolayca sapabiliyorum.
• Kelime dağarcığının inanılmaz düştü.
Burada aslında İki Temel Problem
1. Kelimeleri unutma
2. Mantık
Mantık Konusundan Başlayalım
Mantık çerçevesinde yazabilmemiz için öncelikle zihin haritası mantığıyla düşünebilmemiz gerekiyor.
Zihin haritası mantığı nedir?
Size önerim, internette “Mind Maps” diye aratıp zihin haritaları çeşitlerine bakmanız. Ben burada size birkaç tanesinden bahsedeceğim.
En Çok Kullanılan Zihin Haritaları
Bu haritaları zihninizde bir filtre olarak kullandığınızda yazmak çok daha kolay oluyor. Mantık açısından, bu zihin haritaları nedir?
Yazma çalışmasında en sık sorulan sorulardan biri sebep-sonuç ilişkisidir.
Bizden ya sebepleri sorarlar ya da sonuçları sorarlar.
Örneğin,
• “Obezitenin sebepleri nelerdir?”
• “Obezitenin sonuçları nelerdir?”
Bu iki soru aslında farklı bir akış gerektiriyor.
Burada kullanacağımız yöntem balık kılçığı mantığıdır. Bu, Japonlar tarafından yıllar önce tasarlanmış bir zihin haritasıdır.
Balık kılçığı tam olarak isminden anlaşılacağı gibidir.
Balık Kılçığı Yapısı
Uygulama:
“Obezitenin Sebepleri Nelerdir?” sorusu üzerinden gidelim.
Bu akışı nasıl düşüneceğiz?
• Yani sonuç: Obezite
• Buna götüren sebepler nelerdir?
Ben üstte üç kılçık çizdim ama genel olarak iki kılçık üzerinden gitmek daha mantıklı. Çünkü bir yazı yazdığımızda yapımız şöyle oluyor:
• Giriş kısmı
• Gelişme kısmı (iki kılçık - gelişme kısmındaki iki paragrafı temsil ediyor)
• Sonuç kısmı
Yazının Parça Yapısı
Gelişme kısmını iki paragrafa bölüyoruz. Genelde iki paragraf, iki temel argüman diyebiliriz.
Şimdi balık kılçığına geri dönelim. Obezitenin sebeplerini sıralarken:
• Sebep bir
• Sebep iki
→ Bu sebepler bizi sonuca götürüyor.
Bu yüzden “obezitenin sebepleri nelerdir?” denildiğinde balık kılçığını bu şekilde düşünüyoruz.
Sağ tarafa giden ucuna “obezite” yazıyoruz ve sebeplerini düşünmeye başlıyoruz.
Sebep 1 bir üzerinden gidelim. Bu sebep ne olabilir?
Örneğin: Junk food tüketimi (abur cubur)
Bu sebebi verdikten sonra bununla yetinmiyoruz.
Ana Sebep: Junk Food
Şimdi bunu destekleyecek örnekler vermem gerekiyor: Example 1, Example 2
İlk paragrafta şöyle diyorum:
Obezitenin sebeplerinden biri abur cubur tüketimi, ve sonra örneklendiriyorum.
Bu abur cubur tüketimi için nasıl örnekler verebilirim? - Hem objektif hem de subjektif örnekler kullanabilirim.
• Objektif: Genel doğrular üzerinden gitmek - mesela istatistikler vermek, genel rakamlardan bahsetmek.
• Subjektif: Sizin gözlemleriniz ve fikirleriniz.
Bu örnekleri verirken ikisinden de yararlanabilirsiniz.
Ben burada subjektif yaklaşımı tercih ediyorum.
Soruyorum: İnsanlar neden junk food tüketiyor?
Example 1: Çünkü ucuz, tatlı ve lezzetli.
Example 2: En çok gençler tüketiyor —> çünkü ucuz —> Bu durum mide hastalıkları tetikliyor.
Önce ucuzluk üzerinden gidebilirim, bununla ilgili birkaç cümle kurabilirim.
Sonra gençler üzerinden gidebilirim, ve buradan hastalıklara bağlayabilirim. Mesela günümüzde hastanelere baktığımızda, kanser vakalarının gençler arasında ciddi şekilde arttığını görüyoruz. Bunun sebebi beslenme - yani düzgün beslenmemek, junk food tüketimi.
Bu şekilde ilerlediğimizde ne oluyor?
Ben bunu mindmap olarak, balık şeklinde çizdim ama başka türlü de düşünebiliriz.
Şöyle bir mindmap olabilir:
Obezite
Junk food
Örnek 1
Ucuzluk
Lezzet
Örnek 2
Gençler
Hastalıklar
Örnekler Arası Geçişte Bağlaçların Rolü
Sebepten bahsettikten sonra örneklerimi veriyorum - MANTIK
Örnekler arasında geçiş yaparken bağlaçlar (linking words) kullanıyorum - AKICILIK
Mantık ve Akıcılık
İki temel çerçevemiz var:
1. Mantık: Argümanlarımızı ilk cümlemize, tezimize göre sıralamamız.
2. Akıcılık: Cümleler arasında kullandığımız bağlaçlar.
Mantık
Şimdi benim ana fikrim ne? Ne savunuyorum?
Obezitenin başlıca sebepleri:
• Bu tür gıdaların ucuz olması
• İçlerinde fazla kimyasal bulunması
• Gençlerin bunları tüketmesi - reklamların etkisiyle vs. ve sonra hasta olması
Bu benim tezim.
Bu cümleyi gelişme kısmında açıyorum ve mantık çerçevesini örneklerle destekliyorum.
Akıcılık
Akıcılıktan kastım ise cümleler arasında kullandığım bağlaçlar.
Örneğin, birinci örnekten ikinci örneğe geçerken:
• “ilk (First) örneğimiz bu, sonraki (Next) örneğimiz şu” diyorum.
Bu kelimeleri nasıl kullandığıma dikkat edin - “ilk” ve “sonraki” gibi bağlaçlar.
İkinci paragrafta, ikinci sebepte ise artık:
• “ilk-sonraki” yerine “birinci-ikinci” derim.
Bağlaçlarda tekrar olmamalı.
Bu şekilde yazı yazdığınızda tam puan almanız garanti.
İnternetten Bağlaç Listesi Araştırma
Burada dikkat etmeniz gereken şey şu:
İnternette “linking words” diye aratırsanız, sıralama, zıtlık ve ardıllık için kullanabileceğiniz pek çok kelime bulacaksınız.
Ters Balık Kılçığı: Sonuç Odaklı Yapı
Şimdi, Balık şeması var, bir de Ters balık var.
Ters balığın mantığı şöyle:
Burada sonuçlardan bahsediyoruz.
Az önce sebeplerden bahsettik, şimdi sonuca bakıyoruz.
Yani obezite diyoruz. Obezite olduktan sonra bunun sonuçları neler?
Sonuç bir
Sonuç iki
Benzer bir şekilde mesela sigara içme olabilir, boşanma olabilir, başka şeyler olabilir.
Zihin Haritaların faydaları
Zihin haritaları aklınızda canlandırdığınızda bütünlüğü sağlamak kolaylaşıyor. Haritalar yardımıyla yazı yazdıkça kafamızda belli başlı yapılar oturmaya başlıyor. Sebep-sonuç ilişkili çalışmaları yazdıkça bu yapı tam oturacaktır.
İnternette bu konuda örnekler, sorular ve örnek cevaplar bulabilirsiniz.
Sorumuza Geri Dönelim
Şimdi başa dönüp sorumuza bakalım.
“Verilen konu üzerinde, örneklerle ve birbirini destekleyen cümlelerle paragraf oluşturmam gerekiyor. Ama genellikle konudan sapıyor, birbiriyle uyumsuz cümleler kuruyorum.
Bu problemi baz alarak ChatGPT’ye gidiyoruz
Ve şunu yazıyoruz - promt (görev) veriyoruz:
Ben bir sebep-sonuç ilişkili writing yazısı hazırladım. Yazımda yaşadığım temel sorun, konudan sapmak değil; düşüncelerimi yeterince etkili şekilde örneklerle destekleyememek. Bu durumun farkındayım ve üzerine çalışıyorum.
Senden ricam, yazımı hem objektif hem de yapıcı bir şekilde değerlendirmen. Lütfen güçlü yönlerimi belirt, ama aynı zamanda zayıf yönlerimi de açıkça ifade et. Eksiklerimi gösterirken bir İngilizce öğretmeni bakış açısıyla, bunları nasıl geliştirebileceğim hakkında somut önerilerde bulun.
Ayrıca, bu yazma türüne (sebep-sonuç ilişkili paragrafa) uygun olarak, iyi yazılmış bir örnek paragraf da paylaşırsan çok memnun olurum. Bu, neyi hedeflemem gerektiğini daha net görmeme yardımcı olur.
Böyle dediğinizde size mantık ve yapı bağlamında çok iyi bir geri bildirim verecektir.
İkinci Sorun: Kelime Dağarcığı Azalması
Önerilen Çözüm
Yazarken akışı bozmamak için:
Hatırlanmayan kelimeleri önce Türkçe yazın
Düşünce akışını kesmeden yazıya devam edin
Yazı bittikten sonra:
Türkçe yazılan kelimeler için sözlükten İngilizce karşılıklarını bulun
Metni bu kelimelerle tekrar yazın
Kalıcı öğrenme için:
Unutulan kelimeler için özel bir not defteri tutun
Sol tarafa İngilizce, sağ tarafa Türkçe karşılıklarını yazın
Bu kelimeleri düzenli olarak gözden geçirin ve sonraki yazma çalışmalarınızda kullanın
Bu yöntem hem yazma akışınızı bozmadan çalışmanızı sağlar, hem de zamanla kelime dağarcığınızın genişlemesine yardımcı olur.
Özet
1. Mantık ve Organizasyon İçin Öneriler:
Zihin haritaları kullanın
Balık kılçığı yöntemiyle sebep-sonuç ilişkilerini düzenleyin
Her paragrafta bir ana fikir ve destekleyici örnekler kullanın
Bağlaçları (linking words) etkili kullanın
ChatGPT'den geri bildirim alın
2. Kelime Dağarcığını Geliştirmek İçin Öneriler:
Yazarken hatırlanmayan kelimeleri önce Türkçe yazın
Akışı bozmadan yazmaya devam edin
Yazı bittikten sonra kelimelerin İngilizce karşılıklarını bulun
Unutulan kelimeler için özel bir not defteri tutun
Sol tarafa İngilizce, sağ tarafa Türkçe yazın
Düzenli tekrar yapın
Kesinlikle en hızlı feedback sağlayan çalışma fikri unutmamak için bilmediğim kelimeleri türkçe yazıp geçtikten sonra ingilizcelerine bakarak writingi tekrarlamam oluyor.