Kızıma farklı dilleri nasıl öğrettik ve öğretiyoruz
Bu blog yazımı 2021’de yazdım. Aşağıda ufak güncellemeleri ve ek önerileri de ekledimKızıma farklı dilleri nasıl "aşıladığımızla" ilgili özellikle öğrencilerim çok merak etti. Ben de bu konuyu kapalı gruplarımızda paylaşmak yerine, burada bir blog post yapmayı tercih ettim.
Eşim ve ben birkaç dili bilen ve konuşan ebeveynler olarak, kızımız da birkaç dili bilsin istiyoruz. 2 yaşında olan kızımız şu an Türkmenceye (benim 2. dilim) ve Özbekçeye (eşimin dili) ek olarak Türkçeyi, Rusçayı (benim 1. dilim) ve İngilizceyi anlayabiliyor ve o dillerde cevap verebiliyor. Şu an ağırlıklı olarak Türkçeyi kullanıyoruz. Ama bundan sonra daha fazla Rusçaya odaklanmak istiyoruz, çünkü Türkçe zaten doğal olarak bu ülkede bulunduğumuz sürece gelişecek.
2025’ten güncelleme: Rusçası şu an aksanız ve ana dil seviyesinde. İngilizceyi çizgi filmlerle öğrenmeye devam ediyor. İlk tepkiniz belki şu olabilir: "Bu kadar dil karışmıyor mu?" Hayır. Çocuk belli bir yaşa kadar farklı dilleri tek dil olarak algılıyor. Belli bir süre sonra aradaki farklarını anlayabiliyor ve dillerin arasındaki tercihini yapabiliyor.
5 yaşına kadar edinim süreci diye bir süreç var. Bu süreç zarfında çocuk herhangi bir efor sarf etmeden, tabiri caizse süpürge makinesi gibi gördüğü ve duyduğu her şeyi yutuyor ve beynine kaydediyor. Beyin bu süreçte çok açık ve her saniyede milyondan fazla nöron bağlantısını oluşturuyor. 5 yaşından sonra ise öğrenme süreci başlıyor.
0–5 yaş her açıdan çok kritik bir süreç. Dil gelişimi için de böyle. Çocuğa tabii ki burada ders gibi yabancı dili öğretmek yanlış olur. Bu süreçte bol bol duyuşsal beceriye ve görsele odaklanmak lazım.
Etrafınızda, hayatında örneğin Arapçayı hiç görmeyen, öğrenmeyen ama o dili anlayan ve konuşabilen arkadaşlarınız vardır. Hayat hikayelerini dinlediğiniz zaman, çocukken ailesi Arapça konuşan bir bölgede kaldığını anlatırlar. Siz de zannedersiniz ki bu adam bir dahi. Halbuki değil. 0–5 yaş arası beynimize giren dil hiçbir yere kaybolmuyor.
Özetle, çocuk 0–5 yaş arasında yabancı bir dili sadece duyarsa, ilerleyen yaşlarda o dili öğrenmek istediği zaman çok daha hızlı ve kolay öğrenebilecektir. Dolayısıyla çocuğunuzun arada İngilizce konuşmaları duyması da fayda sağlayacaktır. Bunu odasında masalları veya çizgi filmleri açarak sağlayabilirsiniz. Ve dinlerken anlamak zorunda değil. Duyması yeterli.
Üniversite yıllarımda hocamız dersimizde bir makaleyi okudu bize. Almanya'nın bir köyünde 80 yaşında bir amca traktörle tarlasında doğru giderken bir kaza geçiriyor. Yüksek bir tepeden metrelerce traktörle birlikte yuvarlanıyor. Komada 1 ay kaldıktan sonra, kendine gelince Fransızca konuşmaya başlıyor. Bu durum tabii ki herkesin merak konusu oluyor çünkü adam anlattığına göre hayatında Fransızca hiç görmemiş ve bulunduğu köyden bile çıkmamış. Olayı tabii ki ilk başta reenkarnasyona bağlıyorlar. Fakat bu durum dilbilimcilerin de merak konusu oluyor ve adamı incelemeye başlıyorlar, sonra hipnozla şunu anlıyorlar — Adam 2 yaşındayken, ona bakan Fransız bir dadısı varmış. Yan evdeki komşusu da Fransızmış. Dadısı komşu misafirliğine gittiği zaman, Fransızca konuşuyormuş ve o zaman 2 yaşındaki çocuk da hep kucağında olduğu için, dili sünger gibi çekmiş beynine. Tabii ki bu adamın yaşadığı durum ekstrem bir durum. Kazayla bilinçaltı bir şekilde bilinç üstüne çıkıyor ve o dili kullanmaya başlıyor. Ama mesele şu ki, dil kaybolmuyor. Eminim bu amca hayatının belli dönemlerinde Fransızca öğrenmeye karar verseydi, hızlı ve kolay öğrenirdi.
Peki, biz eşimle birlikte hangi yöntemleri uyguluyoruz? Sırayla şöyle:
ÇİZGİ FİLMLER (YOUTUBE)
Yaşına uygun çizgi filmleri açıp, o dili duymasını sağlıyoruz. Çizgi filmleri genel olarak İngilizce veya Rusça açıyoruz.
ŞARKILAR (YOUTUBE)
Renkleri, sayıları, hayvanları veya fiilleri (jump, run, sit, sleep vs.) öğreten şarkılar var. Çocuklar zaten onları tekrar tekrar izlemekten hoşlanıyor. Böylece o dilde belli kelimeler de kodlanıyor.
OYUNLAR
Eşim bu konuda oldukça kreatif. Farklı oyunları uygulayarak şarkılarda veya çizgi filmlerde gördüğü kelimeleri uygulayarak pekiştiriyorlar. Oyun hamuruyla bir şeyler yapıyorlarsa, hem rengini hem de hayvanı söylüyor. Bir diğer sevdiği oyunu, oyuncağı daha doğrusu, o da benim mekanik klavyem. :) Tıkladığı harfleri söylemeye çalışıyor. Veya ben bir harf söylüyorum, o da bulmaya çalışıyor.
RESİMLİ KARTLAR
İngilizce ve Türkçe olmak üzere farklı kelime kartlarıyla kızım kelimeleri öğreniyor ve tahmin etmeye çalışıyor. Etkili bir çalışma. D&R'da çocuk reyonunda bu tarz kartları bulabilirsiniz.
MASAL OKUMALARI
Gece uyumadan önce eşim bazı günlerde Türkçe, bazı günlerde ise İngilizce masalları okuyor. Okuyor derken masallar bol resimli, az yazılı olan masallar. Bazen okumadan sadece resimlere bakıp, resimlerde olup bitenleri anlatıyor ya Türkçe ya da İngilizce. Bundan sonra yeni kitaplarıyla bu masalları Rusça okumaya devam edecek.
TABLET OYUNLARI
Bazı oyunların kızımın gelişimine katkı sağlayacağından emindim. Öyle de oldu. El becerileri daha da hızlı gelişti. Benim bile bazen takıldığım yapbozları hızlı yapmaya başladı. Bu oyunlar da genel olarak İngilizce seslendirmeli olduğu için, orada da belli kelimeleri öğrenmiş oluyor.
ÇEVİRİ OYUNLARI
Arabada ailemizle bir yere giderken, kızımın trafikte sıkılmaması için oyun oynuyoruz. Ben Türkçe bir kelime söylüyorum, ondan da Rusça veya İngilizce karşılığını söylemesini istiyorum. Sonra zorluk seviyesini artırıp kalıp cümleler söylüyorum.
Akademik Ek öneriler
Aşağıdaki öneriler ve kaynaklar, 0-5 yaş grubundaki çocukların dil gelişimini desteklemek, aynı zamanda bilişsel ve sosyal gelişimlerine katkıda bulunmak amacıyla hazırlanmıştır. Verilen örnek etkinlikler, evde ailenin uygulayabileceği basit ama etkili yöntemlerdir. Ayrıca bazı TED konuşmaları ve bilimsel referanslar da eklenmiştir.
1. Duyusal (Sensory) Aktiviteler
Neden önemli?
0-3 yaş, Piaget’nin “Duyusal-Motor Dönem” olarak adlandırdığı bir aşamadır. Çocuklar dokunarak, görerek, duyarak, tadarak ve koklayarak dünyayı keşfederler. Duyusal oyunlar; dil gelişimini desteklemek, kelime dağarcığını artırmak ve beyin gelişimini hızlandırmak için oldukça etkilidir.
Öneriler:
Su ve Köpük Oyunu: Bir kabın içine su doldurun, köpük ekleyin. Çocuğunuz suyu karıştırırken “Islak/Kuru, Sıcak/Soğuk” gibi kavramları farklı dillerde söyleyebilirsiniz.
Un, Pirinç veya Kinetik Kumla Oyun: İçine minik oyuncak hayvanlar ya da harfler yerleştirin ve buldukça isimlerini farklı dillerde tekrarlayın.
Dokular Kutusu: Farklı dokudaki kumaş parçaları, pamuk, zımpara kağıdı vb. malzemeleri bir kutuya koyun. Çocuk her birini ellediğinde, “yumuşak”/“soft”, “sert”/“hard” gibi sıfatlarla tanıtın.
Bilimsel Referans:
Harvard University Center on the Developing Child, Key Concepts: Brain Architecture (Beyin gelişiminin erken yaşlarda ne kadar hızlı olduğuna dair detaylı bilgiler içerir).
Harvard University – Center on the Developing Child
2. Şarkılar ve Hareketli Oyunlar
Neden önemli?
Müzik, çocuğun telaffuzunu ve ritim duygusunu geliştirir. Ayrıca yeni kelimeler öğrenme sürecini eğlenceli hâle getirir. Bir şarkıyı mimiklerle ve hareketlerle desteklemek, çocuğun kelimeleri daha kalıcı şekilde hafızasına yerleştirmesine yardım eder.
Öneriler:
İngilizce Çocuk Şarkıları: “Baby Shark”, “Head, Shoulders, Knees, and Toes”, “Twinkle Twinkle Little Star” gibi basit ve tekrara dayalı şarkıları söyleyip hareketleriyle eşleştirebilirsiniz.
Taklit Oyunları: Şarkılardaki kelimeleri (hop, jump, run vb.) fiziksel olarak gösterin. Çocuğunuz da aynı hareketleri yapsın. Bu şekilde duyduğu kelime ile eylemi eşleştirir.
Parmak Oyunları: “Ali Baba’nın Bir Çiftliği” (Türkçe) veya “Old MacDonald Had a Farm” (İngilizce) gibi şarkılarda hayvan seslerini vurgulayarak farklı dillerde söyleyebilirsiniz.
TED Önerisi:
Patricia Kuhl: “The linguistic genius of babies”
Bu konuşmada bebeklerin dil öğrenme konusundaki inanılmaz yetenekleri ve beyinlerinin dil gelişiminde nasıl çalıştığı anlatılıyor.
TED Konuşması için bağlantı
3. Kitap Okuma ve Hikâye Anlatma
Neden önemli?
Kitap okumak, kelime dağarcığı zenginliğini destekler, dilbilgisi yapılarına aşinalık kazandırır ve hayal gücünü geliştirir. Resimli kitaplar ise görsel ve işitsel bağlantıyı kurarak öğrenmeyi pekiştirir.
Öneriler:
Resimli ve Az Yazılı Kitaplar: Özellikle 2-3 yaş dönemindeki çocuklar için bol resimli kitaplar tercih edin. Bazen sadece resimlere bakıp hikâye anlatın, bazen de metni okuyun.
Çok Dilli Kitaplar: Aynı hikâyenin farklı dillerde basılmış hâlini bulabilirseniz, bir gün Türkçe, başka bir gün İngilizce veya Rusça okuyabilirsiniz.
Oyunlu Anlatım: Hikâyedeki karakterler için ses tonunuzu değiştirin veya kukla kullanın. Bu, çocuğun ilgisini canlı tutar ve dinleme becerisini geliştirir.
Bilimsel Referans:
American Academy of Pediatrics, Reading with Your Child
AAP Reading Recommendations
4. Resimli Kartlar ve Nesne Eşleştirme
Neden önemli?
Çocuklar görsel materyalleri (resimler, simgeler) kelimelerle eşleştirmeye başladığında, hem kelime dağarcığı gelişir hem de hafıza güçlenir.
Öneriler:
Fotoğraflarla Eşleştirme: Aile bireylerinin veya hayvanların fotoğraflarını kullanabilirsiniz. Fotoğrafı göstererek ismini farklı dillerde söyleyin.
Kategori Oyunları: Meyve, sebze, hayvan veya araç resimlerini gruplayın. Örneğin “meyveler” kategorisi içinde “apple, banana, strawberry” gibi İngilizce kelimeler, ardından Türkçe karşılıkları.
Aktif Katılım: Çocuğa “Bu hangi renk? / Bu hangi hayvan?” gibi sorular sorun. Öğrendiği dilde yanıt vermesi için teşvik edin.
Ek Kaynak:
Çeşitli marka ve kitapçılarda (D&R, Amazon vb.) “İki Dilli Kelime Kartları” (ör. İngilizce-Türkçe, Rusça-İngilizce) bulunabiliyor.
5. Rol Yapma ve Dramatik Oyunlar
Neden önemli?
Çocuklar hayal gücünü kullanarak sembolik oyunlar oynadıklarında, dilsel becerileri de gelişir. Çünkü bir rolü canlandırırken konuşmaları, taklit etmeleri ve diyaloğa girmeleri gerekir.
Öneriler:
Evcilik Oyunları: Mutfak seti, doktor çantası, tamir aletleri gibi oyuncaklarla farklı rollere girin. “Şimdi doktor oldum” deyip, talimatları farklı dillerde verin.
Kukla Tiyatrosu: Farklı karakterli kuklaları konuştururken bir dili veya birkaç kelimeyi vurgulayın.
Kostüm ve Aksesuarlar: Basit şapkalar, fularlar, pelerinler kullanarak çocuğa karakter hissi verin. Oyun dil öğrenimini keyifli hâle getirir.
TED Önerisi:
Sir Ken Robinson: “Do schools kill creativity?”
Her ne kadar okul sistemiyle ilgili olsa da, erken yaşlarda yaratıcılık ve oyun temelli öğrenmenin önemi hakkında ufuk açıcı bir konuşma.
TED Konuşması için bağlantı
6. İnteraktif Mobil Uygulamalar ve Tablet Oyunları
Neden önemli?
Teknoloji doğru kullanıldığında, özellikle dil öğrenimi için faydalı olabilir. Görsel-işitsel uyaranlar sayesinde çocuklar yeni kelimeleri duyabilir, basit talimatları anlayabilir.
Öneriler:
Yaşa Uygun Uygulamalar: 2-5 yaş aralığı için tasarlanmış, renklendirme, puzzle veya basit “match” oyunları sunan uygulamaları seçin.
Dil Seçeneği Olan Oyunlar: İngilizce veya Rusça dil seçeneğini açarak oynayabilirsiniz. Bir kelimeyi oyunda gördüğünde gerçek hayatta tekrar ederek pekiştirebilirsiniz.
Ekran Süresi Dengesi: American Academy of Pediatrics, 2 yaşın altındaki çocuklar için ekran süresini mümkün oldukça kısıtlamayı, 2 yaş üstündekilerde ise süreyi günde 1 saate kadar sınırlamayı öneriyor.
Bilimsel Referans:
American Academy of Pediatrics, Media and Young Minds (2016). Çocukların medya kullanımına dair resmi öneriler içerir.
AAP Resmi Sayfası
7. Günlük Rutinleri Farklı Dillerde İfade Etme
Neden önemli?
Çocuklar, rutin hâle gelen günlük faaliyetlerin dilini çok hızlı kavrarlar. Çünkü bağlam bellidir ve tekrar sıktır.
Öneriler:
Yemek Hazırlığı: “Şimdi el yıkama zamanı” (Türkçe) → “Now it’s time to wash hands” (İngilizce) gibi çift dilli ifadeler kullanın.
Giyinme: “Gömlek/Shirt”, “Pantalon/Pants” gibi kelimeleri giysileri giydirirken veya katlarken tekrarlayın.
Ev İçinde Etiketleme: Kapı, masa, sandalye gibi temel eşyaların üzerine küçük etiketler yapıştırıp İngilizce/Türkçe/Rusça olarak kelimeleri yazabilirsiniz.
TED Önerisi:
Lera Boroditsky: “How language shapes the way we think”
Bir dili öğrenirken, düşünme biçimimizin nasıl etkilendiğine dair önemli bilgiler sunar. Çocukların dil gelişimini “düşünme becerileri” üzerinden okumak açısından faydalıdır.
TED Konuşması için bağlantı
8. Açık Havada Aktiviteler
Neden önemli?
Açık havada yapılan etkinlikler, çocukların keşif dürtüsünü artırır ve hareket odaklı öğrenmelerine olanak tanır. Yeni bir dilde kavram ve eylem (örneğin “toprağa dokunmak”, “koşmak”, “zıplamak”) ilişkisi kolaylıkla kurulabilir.
Öneriler:
Doğa Yürüyüşü: Ağaç, kuş, yaprak, taş gibi kelimeleri hedef dilde söyleyin.
Park Oyunları: Salıncakta sallanırken “push, pull” gibi fiilleri, kaydırakta “slide” kelimesini kullanın.
Bahçe İşleri: Çiçek dikme, sulama gibi etkinliklerde eylemleri anlatın. “We are watering the flowers” vb.
Sonuç
0-5 yaş arası dönem, çocukların “dil edinimi” sürecinde en açık ve esnek olduğu yıllardır. Bu dönemde yabancı dilin ders gibi “öğretilmesi” değil, hayatın içine yedirilmesi çok daha etkilidir. Siz de kızınızda uyguladığınız gibi, oyunlarla, şarkılarla, masallarla ve günlük rutinlerle çoklu dil maruziyeti sağladığınızda, çocuk dilleri doğal bir bütünün parçası olarak algılar.
Unutmayın:
Zorlamadan, çocuğun ilgisini önceleyerek ve oyunlaştırarak ilerlemek en sağlıklı yöntemdir.
Sürekli tekrar (routine) ve eğlenceli faaliyetler dil gelişimini kalıcı hâle getirir.
Ekran süresinin içeriği kadar süresi de önemli olduğu için dengeli kullanmak gerekir.
Farklı dilleri karıştırması veya geçişkenlik göstermesi son derece normaldir. Zamanla her dili ayrı bir sistem olarak oturtacaktır.
Bu süreçte bilimsel araştırmaları ve uzman görüşlerini (örn. American Academy of Pediatrics, Harvard Center on the Developing Child) takip etmek, çocuğun gelişimine uygun etkinlikler seçmek için yol gösterici olacaktır.
Ek Kaynaklar ve Referanslar
Patricia Kuhl – “The linguistic genius of babies” (TED Talk)
TED BağlantısıLera Boroditsky – “How language shapes the way we think” (TED Talk)
TED BağlantısıSir Ken Robinson – “Do schools kill creativity?” (TED Talk)
TED Bağlantısı
Keyifli ve bol keşifli öğrenmeler dilerim! Çocuğunuzun farklı dillere olan ilgisinin artarak devam etmesi, onun ileride daha da büyük bir özgüvenle dünyayı keşfetmesine yardımcı olacaktır.